شاید برای همه شما پیش آمده که برای مسیریابی در طبیعت ، تعیین جهت قبله و یا دلایلی دیگر نیاز به تعیین شمال جغرافیایی و به تبع آن سایر جهات داشته باشید. در این مطلب سعی میکنیم به زبان ساده روشهایی را برای جهت یابی در روز و شب  معرفی کنیم. در نظر داشته باشید که روشهای ذکر شده تنها جهات جغرافیایی را به صورت تقریبی نمایش میدهند و برای تعیین دقیق نیاز به قطب نما یا سایر تجهیزات جهت یابی است . ضمنا بد نیست یاداوری کنم که اکثر گوشی های هوشمند مجهز به قطب نما و گیرنده های ماهواره های تعیین موقعیت نظیر GPS هستند که میتوانید به راحتی از آنها برای جهت یابی استفاده کنید.همچنین بعضی از روشهای عنوان شده برای نیمکره شمالی که ایران در آن قرار دارد کاربرد دارد.

 

جهت یابی از روی جهت تابش خورشید:

ساده ترین و بدیهی ترین روش جهت یابی استفاده از زاویه تابش نور خورشید است . این روش در روزهایی که آسمان صاف است کاربرد داشته و ضمنا در زمان طلوع و غروب خورشید دقت بالاتری دارد .

میدانیم که خورشید از شرق طلوع کرده و در غرب غروب میکند . پس چنانچه در نیمه اول روز (قبل از ظهر) باشیم خورشید در سمت مشرق و در نیمه دوم روز (بعد از ظهر) خورشید در سمت مغرب قرار دارد . این روش در زمانهای نزدیک به ظهر (زمانی که خورشید بصورت تقریبا عمودی به زمین میتابد) کاربرد ندارد. ضمنا محل طلوع و غروب خورشید در ایران کمی با جهت دقیق شرق و غرب اختلاف دارد که این اختلاف در اول تابستان و اول زمستان به بیشترین میزان خود میرسد.

 

جهت یابی توسط ساعت عقربه ای :

تعیین شمال و سایر جهات جغرافیایی با استفاده از ساعت مچی عقربه ای کار بسیار ساده ای است . ساعت مچی را بصورت افقی بر روی سطحی صاف گذاشته و عقربه ساعت شمار آن را دقیقا به سمت خورشید قرار دهید . اکنون نیمساز زاویه بین عقربه ساعت شمار و عدد 12 ساعت ، جنوب را نشان میدهد.

 

جهت یابی به کمک برف یا رطوبت دامنه کوه ها :

با توجه به اینکه ایران در نیمکره شمالی قرار دارد ، زاویه تابش خورشید متمایل به جنوب است ، همین مقدار زاویه ای که موقعیت قرار گیری خورشید در طول روز نسبت به راستای شرقی غربی دارد سبب میشود که دامنه کوه ها و تپه هایی که به سمت جنوب قرار دارند آفتاب بیشتری داشته باشند . لذا میتوان گفت که دامنه های کوههایی که در مقایسه با دامنه های روبرویی برف آنها کمتر آب شده و یا اینکه رطوبت بیشتری دارند به سمت جنوب قرار دارند .

جهت‌یابی با سایهٔ چوب :

با قرار دادن یک چوب یا میله ای صاف به صورت عمودر در زمینی نسبتا مسطح میتوان جهت یابی نمود . هر چه طول چوب بلند تر باشد ، زمین مسطح تر باشد و زاویه چوب با زمین عمود تر باشد دقت بیشتر خواهد بود  . توسط سایه چوب میتوان به دو روش جهت یابی کرد ، روش اول سریعتر بوده  (حدود 15 دقیقه)اما دقت کمتری دارد و روش دوم زمان بیشتری لازم دارد (حدود 6 ساعت) اما دقیق تر است.

روش اول: سایهٔ نوک چوب را روی زمین را علامت‌گذاری می‌کنیم. مجددا پس از 15 دقیقه همین کار را تکرار میکنیم. اگر این دو نقطه را با خطی به هم وصل کنیم، جهت شرق-غرب را مشخص می‌کند. نقطهٔ علامت‌گذاری اول سمت غرب، و نقطهٔ دوم سمت شرق را نشان می‌دهد.

در شب‌های مهتابی هم میتوان از این روش به جای خورشید از ماه استفاده کرد.

روش دوم : محل سایهٔ چوب را پیش از ظهر علامت‌گذاری می‌کنیم. دایره ای به مرکز پای چوب  و به شعاع محل علامت‌گذاری شده می‌کشیم. سایه به تدریج که به سمت شرق می‌رود کوتاه‌تر می‌شود، در ظهر به کوتاه‌ترین اندازه‌اش می‌رسد، و بعد از ظهر به تدریج بلندتر می‌گردد. هر گاه بعد از ظهر سایهٔ چوب دایره ما را قطع کرد (یعنی سایهٔ شاخص هم‌اندازهٔ پیش از ظهرش شد) آن‌جا را به عنوان نقطهٔ دوم علامت‌گذاری می‌کنیم. این نقطه سمت شرق و نقطهٔ پیشین سمت غرب را نشان می‌دهد.

 

تعیین شمال به کمک ستاره قطبی :

ستاره قطبی یا Polaris ستاره ای است که در نیمکره شمالی دقیقا در جهت شمال جغرافیایی قرار دارد و با توجه به اینکه موقعیت ستارگان در بعد کهکشانی ثابت است لذا این ستاره در طول شب نشان دهنده شمال خواهد بود و موقعیت آن نسبت به ناظر زمینی ثابت است . در واقع میتوان گفت که سایر ستارگان در طول روز به دور ستاره قطبی در حال چرخش هستند . لذا برای جهت یابی در طول شب در شرایطی که هوا صاف باشد کافی است که ستاره قطبی را پیدا کنیم . روشهای مختلفی برای یافتن ستاره قطبی وجود دارد که ساده ترین آنها راهنمایی به کمک صور فلکی ذات الکرسی و دب اکبر است :

صورت فلکی ذات الکرسی : این صورت فلکی از پنج ستاره تشکیل شده که در آسمان به شکل W یا M قرار گرفته اند که به همین علت به آنها صورت فلکی دابلیو یا ام هم گفته میشود . با توجه به ثابت بودن موقعیت ستارگان ، شکل صورت های فلکی در طول شب تغییری نمیکند. برای یافتن ستاره قطبی به کمک ذات الکرسی کافی است که نیمساز فرضی زاویه کوچکتر این صورت فلکی را حدود 5 برابر ضلع آنها ادامه دهید ، ستاره پر نوری که در این محل قرار گرفته ستاره قطبی است.

صورت فلکی دب اکبر : دب اکبر صورت فلکی است که از 7 ستاره تشکیل شده است که به همین دلیل به آن صورت فلکی هفت برادران هم گفته میشود . این صورت فلکی شکلی شبیه ملاقه را در آسمان شب ایجاد میکند.چنانچه  این ستارگان را از 1 تا 7 و با شروع  از نوک دسته ملاقه شماره گذاری کنیم ، امتداد ستاره 6 و 7  راستای ستاره قطبی را نشان میدهند . چننانچه این راستا را حدود 5 برابر فاصله بین ستاره های 7 و 8 ادامه دهیم به ستاره پرنور قطبی میرسیم.

یافتن ستاره قطبی در آسمان شب یکی از جذاب ترین روشهای جهت یابی است . در نظر داشته باشید که صور فلکی ذات الکرسی و دب اکبر در دو طرف ستاره قطبی قرار دارند و در طول شب به دور آن میچرخند . ممکن است هر دو این صورت های فلکی در آسمان قابل مشاهده باشند و یا یکی از آنها از سطح افق پایین تر رفته و قابل مشاهده نباشد . اما همواره حداقل یکی ا آنها در آسمان قابل مشاهده است .

 

جهت یابی توسط هلال ماه در شب :

هلال ماه در ابتدا و انتهای ماه های قمری بسیار باریک بوده و به سختی قابل رویت است  . این هلال از اول ماه به تدریج کلفت تر شده و در شب چهاردم ماه تبدیل به هلال کامل (بدر) میشود . در طول ماه های قمری در صورتی که هلال ماه در آسمان قابل رویت باشد و تشخصی جهت هلال قابل تشخیص باشد (جهت هلال در شبهای 13 ، 14 و 15 قابل تشخیص نیست) میتوان جهات جغرافیایی را از روی آن به دست آورد.

 در نيمه اول كه ماه قمری در هلال شروع و به بدر ختم مي شود‌، ماه بطور متوسط از غروبتا نيمه شب در آسمان قابل رويت است و بر آمدگي هلال به طرف غرب و قسمت داخلي قوس آن به طرف شرق است. با ادامه دادن خط  فرضي وصل کننده ابتدا و انتهای هلال و امتداد آن تا افق حرف P تشکیل میشود . محل برخورد پایه حرف P با افق نشان دهنده جهت جنوب است . همین شرایط برای نیمه دوم ماه هم صدق میکند با این تفاوت که در نیمه دوم ماه وصل کردن هلال ماه باید تشکیل حرف q بدهد و محل اتصال پایه حرف q با افق نشان دهنده جنوب است .

روشهای متنوع دیگری هم برای جهت یابی وجود دارد که هر کدام بسته به موقعیت و شرایط استفاده میتواند کاربرد داشته باشد .

 

دسته بندی مطلب : عمومى

منبع : سایت ژئوماتیکا Geomatica.ir

انتشار بدون ذکر منبع ممنوع است